Không biết từ bao giờ, hình ảnh các cọn nước như những bánh xe khổng lồ chậm rãi quay đã góp phần làm tăng vẻ nên thơ của dòng sông Quây Sơn.
Được làm rất khéo từ những vật liệu của núi rừng, cọn nước gồm 3 thành phần chính là trục giữa, nang cọn và cánh quạt, lợi dụng sức nước của các dòng chảy tự nhiên để đưa nước lên cao, dẫn về đồng ruộng và thôn bản. Chúng thể hiện khả năng sáng tạo tuyệt vời của người dân địa phương trong công cuộc chinh phục thiên nhiên, phục vụ sản xuất và sinh hoạt.
Được ví như một “cỗ máy vĩnh cửu”, cọn nước hoạt động suốt đêm ngày. Nếu công cụ lao động bằng đồng ra đời gắn với văn minh lúa nước ở đồng bằng thì cọn nước chính là chứng nhân của văn minh lúa nước ở vùng miền núi. Không đơn thuần chỉ là một công trình thủy lợi, cọn nước đã trở thành một nét văn hóa độc đáo của đồng bào các dân tộc ở Cao Bằng.