Theo quan niệm của người Nùng ở Pác Bó (Hà Quảng, Cao Bằng), nước là khởi nguồn cho sự sống, cho vạn vật sinh sôi phát triển. Họ lập bản, dựng nhà tại nơi có dòng suối trong vắt, mát lạnh (sau này được Bác Hồ đặt tên là Suối Lê Nin). Dòng suối cung cấp cho người dân nguồn thực phẩm là các loại tôm, cá và quan trọng nhất là cung cấp nước phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt cũng như việc trồng lúa và các loại hoa màu. Người dân nơi đây luôn có ý thức bảo vệ nguồn nước. Bởi họ tâm niệm rằng nước suối trong sạch sẽ đem lại nhiều sức khỏe, mùa màng tốt tươi. Từ đó, hình thành nên phong tục lấy nước đầu nguồn suối Lê Nin vào sớm mùng 1 Tết. Lễ lấy nước đầu nguồn vào sáng ngày mùng 1 tháng 2 (Âm lịch) tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó được diễn ra dựa theo phong tục tốt đẹp này.    

Rước nước đầu nguồn

Ngay từ sáng sớm, đoàn rước nước bao gồm: chủ lễ là một cụ già cao niên và các thanh niên nam nữ trong trang phục dân tộc chuẩn bị các vật dụng cần thiết để lấy nước. Chủ lễ đeo túi nải đựng cành lộc thắp hương dâng lễ tại bàn thờ Thổ công, khấn xin Thổ công được tiến hành nghi thức lấy nước đầu nguồn. Sau khi dâng lễ, chủ lễ đi trước dẫn đầu đoàn di chuyển vào phía đầu nguồn suối Lê Nin. Theo sau chủ lễ là các chàng trai gánh ống bương và các cô gái nói cười vui vẻ.

Chủ lễ dẫn đầu đoàn rước nước

Đến vị trí lấy nước, chủ lễ đặt túi lộc lên tảng đá thắp hương cầu khấn cho mọi người có cuộc sống ấm no, hạnh phúc và xin phép Sơn thần, Thổ địa được lấy nước. Hai chàng trai khỏe mạnh nhất xuống nguồn để múc nước lộc, từng đôi nam, nữ lần lượt gánh ống bương hứng lấy nước nguồn. Từng gáo nước đều đặn được rót vào ống theo nhịp đếm của các chàng trai, cô gái là những lời chúc tụng cho vạn vật sinh sôi, nảy nở.

Hứng nước nguồn suối Lê Nin

Sau khi ống bương đã đầy nước, các cô gái nhận từ chủ lễ một cành lộc đi theo chàng trai gánh nước trở về. Nước lộc được đưa đến Đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh để làm lễ dâng nước. Từng ống bương nước được đặt vào giá hai bên ban thờ. Để tỏ lòng thành kính, chủ lễ dâng hương, trà, cành lộc lên ban thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, kính dâng lên Người những gì tinh túy nhất của đất trời Pác Bó, đồng thời cầu cho muôn dân được ấm no, hạnh phúc.

Kết thúc buổi lễ là nghi thức tán lộc. Các nam, nữ thanh niên lần lượt đổ một nửa lượng nước trong bương vào các chum sứ ngoài sân đền. Số nước còn trong bương được giữ lại và đưa trở lại vào giá. Nước trong chum sẽ để cho du khách đến dâng hương thụ lộc đem về.

Thụ lộc nước nguồn Pác Bó tại Đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh

Lấy nước đầu nguồn là nghi lễ tốt đẹp mở đầu cho Lễ hội Về Nguồn Pác Bó, thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, một sản phẩm du lịch văn hóa bản địa mang đậm bản sắc địa phương. Đây còn là dịp để nhân dân và du khách tưởng nhớ tới công lao to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc, bồi đắp thêm tình yêu quê hương đất nước.

 Lương Hằng